Η Ελλάδα έχει πολλά ήθη και έθιμα σχετικά με τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Υπάρχουν πολλά που είναι κοινά σε ολόκληρη την επικράτεια, αλλά υπάρχουν και πολλά που έχουν τοπικό χαρακτήρα και δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά. Όσο και αν ο εορτασμός των Χριστουγέννων έχει επηρεαστεί αρκετά ως προς τη διακόσμηση και τη γαστρονομία κυρίως από τη Δύση, οι Έλληνες παραμένουν αρκετά πιστοί σε ορισμένες παραδόσεις, όπως τα κάλαντα, η κοπή της βασιλόπιτας, το σπάσιμο του ροδιού, το ποδαρικό. Ως γιορτή τα Χριστούγεννα παραμένουν αρκετά οικογενειακή.
Ο στολισμός του καραβιού
Παραδοσιακά, στις παραθαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας, στόλιζαν το καραβάκι των Χριστουγέννων καθώς οι Έλληνες ήταν καθαρά ένας ναυτικός λαός και συμβόλιζαν έτσι τη νέα πλώρη που παίρνει η ζωή τους με τη γέννηση του Χριστού. Τα παιδιά όταν έλεγαν τα κάλαντα, έπαιρναν το καραβάκι μαζί τους, που τις περισσότερες φορές το έφτιαχναν τα ίδια, ώστε να βάλουν τα γλυκά που τους φίλευαν. Το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου δέντρου ήρθε στην Ελλάδα με το βασιλιά Όθωνα, που υπήρξε ο βασιλιάς της Ελλάδας από το 1832 έως το 1862. Παρόλα αυτά, το χριστουγεννιάτικο δέντρο υιοθετήθηκε αργότερα από τους Έλληνες, καθώς το καραβάκι συνδέθηκε με τον αποχωρισμό των ναυτικών από τις οικογένειές τους καθώς και με τη στεναχώρια και τη μελαγχολία που τον συνόδευε.
Τα γλυκά των Εορτών
Τα γλυκά που ετοιμάζουν στην Ελλάδα και έχουν συνδεθεί με την περίοδο των εορτών είναι τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες, οι δίπλες και η βασιλόπιτα για την Πρωτοχρονιά (διαβάστε τα άρθρα μας για τα παραδοσιακά γλυκά των εορτών και για την παράδοση της βασιλόπιτας). Υπάρχουν όμως γλυκά όπως τα αετουδάκια, είτε σε μορφή μπισκότων είτε σε μορφή βασιλόπιτας, τα ισλί και τα φοινίκια για παράδειγμα που είναι συνδεδεμένα με τους Έλληνες που έχουν καταγωγή από τα παράλια της Μικράς Ασίας και την Κωνσταντινούπολη. Σε άλλη μέρη της Ελλάδας, παραδοσιακά γλυκά των χριστουγέννων είναι τα ξεροτήγανα, ο μπακλαβάς και τα λαλάγγια μεταξύ άλλων.
Το Χριστόψωμο
Το Χριστόψωμο ή το “ψωμί του Χριστού” όπως δηλώνει και το όνομά του, είναι ένα ψωμί σε μορφή κουλούρας με γλυκάνισο που παρασκεύαζαν οι νοικοκυρές του κάθε σπιτιού την Παραμονή των Χριστουγέννων. Πάνω στο Χριστόψωμο, οι γυναίκες χάραζαν το σήμα του σταυρού, ενώ έφτιαχναν και διάφορα άλλα στολίδια με ζυμάρι. Ανήμερα των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης έκοβε το Χριστόψωμο και το μοίραζε στα μέλη της οικογένειάς του. Σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας, στο Χριστόψωμο βάζουν ένα νόμισμα, όπως κάνουν και στη βασιλόπιτα.
Το σπάσιμο του ροδιού
Με την αλλαγή και τον ερχομό του νέου έτους, λίγο πριν περάσει ο Άγιος Βασίλης για τα παιδιά, ένα από τα πρώτα πράγματα που γίνεται στα σπίτια είναι το σπάσιμο του ροδιού. Το ρόδι συμβολίζει την ευφορία και τη γονιμότητα και ο λόγος που το σπάμε είναι για να φέρει τύχη στο σπίτι !
Τα Κάλαντα
Τα κάλαντα είναι δημοτικά εγκωμιαστικά τραγούδια που έχουν Βυζαντινές ρίζες και ψάλλονται κάθε χρόνο την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών, όπως τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνεια. Τα κάλαντα ψάλλονται συνήθως από παιδιά, που είτε μεμονωμένα είτε με φίλους τους πηγαίνουν στα σπίτια και σε καταστήματα και τραγουδούν αυτές τις “ευχές”. Το φιλοδώρημά τους είναι χρήματα στη σύγχρονη περίοδο, ενώ παλαιότερα ήταν προϊόντα όπως γλυκά και ξηροί καρποί. Συνήθως συνοδεύουν το τραγούδι με το παραδοσιακό σιδερένιο τρίγωνο. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν και άλλα μουσικά όργανα όπως φυσαρμόνικα, φλογέρα και λαούτι. Τα κάλαντα ανάλογα με την περιοχή έχουν διάφορες παραλλαγές. Για παράδειγμα για τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα υπάρχουν τουλάχιστον τριάντα παραλλαγές.
Οι Καλικάντζαροι
Σύμφωνα με την ελληνική παράδοση, οι καλικάντζαροι είναι κακά πνεύματα, που ζουν στον κάτω κόσμο και ο κόσμος τους με τον δικό μας συνδέεται μέσω ενός δέντρου. Τα κακά πνεύματα που ονομάζονται Καλικάντζαροι ζουν κάτω από το δέντρο, ψάχνοντας να βρουν διαφυγή για το δικό μας κόσμο, το οποίο το καταφέρνουν κατά τη διάρκεια των Δώδεκα Ημερών των Χριστουγέννων (από τις 25 Δεκεμβρίου μέχρι τις 6 Ιανουαρίου). Σύμφωνα με το μύθο, οι καλικάντζαροι μπορούν να ανεβαίνουν εκείνη την περίοδο στον κόσμο μας και να προκαλούν προβλήματα επειδή ο Χριστός δεν έχει ακόμα βαπτιστεί και επομένως δεν μπορεί να προστατέψει τους ανθρώπους από το κακό. Οι πιστοί εκείνη την περίοδο τους κρατούν μακριά από το σπίτι τους καίγοντας ξύλα και λιβάνι.
Το παραδοσιακό τραπέζι των Χριστουγέννων
Παραδοσιακά στο τραπέζι των Χριστουγέννων στην Ελλάδα υπάρχουν χειροποίητες πίτες με γέμιση, όπως εποχιακά λαχανικά (σπανάκι, πράσο, κρεμμύδια, χόρτα), τυρί και κιμά. Ένα άλλο έθιμο είναι η ύπαρξη λαχανοντολμάδων στο τραπέζι, που σύμφωνα με τους λαογράφους προέρχεται από το Βυζάντιο, όπου τα τυλιγμένα φύλλα του λάχανου συμβολίζουν τα σπάργανα του Χριστού. Στο παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο τραπέζι βρίσκουμε πιάτα με χοιρινό, όπως χοιρινό με σέλινο, ψητό στο τζάκι ή στο φούρνο, λουκάνικα, τηγανιά ή και πηχτή σιγοβρασμένο κρέας με μπόλικο λεμόνι). Υπήρχε η παράδοση ότι κάθε οικογένεια μεγάλωνε από το Μάιο ένα γουρούνι με στόχο να το σφάξει την Παραμονή των Χριστουγέννων σε πολλά μέρη της Ελλάδας όπως για παράδειγμα στην Κρήτη. Φυσικά όλα τα πιάτα συνοδεύονται με καλό ντόπιο κρασί !
Το ποδαρικό
Στα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς κάποιος που θεωρείται τυχερός ή ένα παιδί, καθώς τα παιδιά είναι αθώα, τον στέλνουν έξω από το σπίτι και του λένε να ξαναμπεί στο σπίτι, με το δεξί, για να φέρει καλή τύχη για την επόμενη χρονιά.
Φυσικά τα έθιμα δε σταματούν εδώ, υπάρχουν και πολλά άλλα όπως οι μωμόγεροι στη Θεσσαλία, τη Θράκη και τη Μακεδονία, το έθιμο της κολώνιας στα Επτάνησα, το Χριστόξυλο που σχετίζεται με τους καλικάντζαρους, το τάισμα του πηγαδιού, η κρεμμύδα, το άναμμα των φύλλων της δάφνης.
Καλές Γιορτές και Χρόνια πολλά !
