Η Κοζάνη είναι πόλη της Μακεδονίας και αποτελεί έδρα του δήμου Κοζάνης. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 720 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, ανάμεσα στις οροσειρές του Βερμίου, των Πιερίων και του Βούρινου. Βρίσκεται κοντά στη λίμνη Πολυφύτου που διασχίζεται από την Υψηλή Γέφυρα Σερβίων. Άλλες γνωστές πόλεις της περιοχής είναι η Πτολεμαΐδα, το Βελβεντό, ο Κρόκος και η Σιάτιστα.
Ιστορία έως τους Βυζαντινούς χρόνους
Η Κοζάνη δεν έχει τόσο γνωστή ιστορία κατά τους αρχαίους χρόνους όπως άλλες πόλεις της Ελλάδας. Έχουν όμως βρεθεί σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα από το τέλος κιόλας της προϊστορίας όπως η νεκρόπολη που χρονολογείται από την εποχή του Σιδήρου. Επίσης, υπάρχουν ίχνη του οικισμού Καλύβια, μεταξύ 1100 και 1300 στο λόφο Σιόποτο.
Ονομασία της Κοζάνης
Το 1392 άποικοι από την Ήπειρο και συγκεκριμένα Πρεμετή, το Βυθικούκι και την Κόζδιανη κατέφυγαν στο χριστιανικό οικισμό των Καλυβίων. Οι κάτοικοι τους ανάγκασαν να χτίσουν τα σπίτια τους λίγο πιο ανατολικά από τον οικισμό τους χωρίς όμως να τους αποξενώσουν. Δημιούργησαν τελικά μια ενιαία κοινότητα, με την πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά της Κοζάνης να γίνεται σε φιρμάνι του σουλτάνου το 1528. Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το πώς η Κοζάνη πήρε το όνομά της με την επικρατέστερη να υποστηρίζει ότι οι άποικοι της Ηπείρου ονόμασαν το νέο οικισμό Κόσδιανη που μετατράπηκε σε Κόζιανη και τελικά σε Κοζάνη.
Από το 17ο αιώνα και μετά
Λόγω του ότι ήταν κάτω από την προστασία της σουλτανομήτορος, η Κοζάνη δε γνωρίζει κατακτητές μέχρι το 19ο αιώνα. Ήταν αποτέλεσμα του διατάγματος που είχε εξασφαλίσει ο Χαρίσιος Τράντας το 17ο αιώνα με το οποίο η Κοζάνη είχε πολλά θρησκευτικά αλλά και εμπορικά προνόμια, απαλλαγή από κάποιους φόρους καθώς και την απαγόρευση της μόνιμης εγκατάστασης μουσουλμάνων στην πόλη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα εκείνη την περίοδο να αναπτυχθεί η βιοτεχνία, η κτηνοτροφία και η οικοτεχνία καθώς και η επικοινωνία με πόλεις της Κεντρικής Ευρώπης όπως η Βιέννη, η Πέστη, η Βούδα, η Βενετία και το Βελιγράδι.
Σημαντικό γεγονός αποτέλεσε η ίδρυση της βιβλιοθήκης το 1668, που βρίσκεται σήμερα η δεύτερη πιο μεγάλη βιβλιοθήκη της Ελλάδας, μετά από αυτή της Αθήνας και ονομάζεται Κοβεντάρειος. Διαθέτει 153.000 τόμους, 380 χειρόγραφα, σπάνιες εκδόσεις και ένα από τα 17 σωζόμενα πρωτότυπα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου. Η Σχολή της Κοζάνης που ιδρύθηκε το 1675 αποτέλεσε φυτώριο πολλών πνευματικών ανθρώπων την περίοδο του ύστερου Νεοελληνικού διαφωτισμού.
Η λεηλασία της πόλης το 1803 από τον Ασλάν Μπέη ανέκοψε την ανάπτυξη της πόλης, ενώ οι κάτοικοί της συμμετείχαν με τους υπόλοιπους Έλληνες στην επανάσταση του 1821.
Οι Κοζανίτες αγωνίστηκαν για την ελευθερία τους την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα (τέλη του 19ου αιώνα), με σημαντικούς Μακεδονομάχους όπως τον Κωνσταντίνο Σιδέρη. Απελευθερώθηκαν από τους Τούρκους το 1912, ενώ το 1923 κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, αρκετοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα νοτιανατολικά της πόλης.
Η οικονομία της περιοχής
Η οικονομία της περιοχής άνθισε ξανά τον 20ο αιώνα λόγω της εκμετάλλευσης των αποθεμάτων λιγνίτη που υπάρχουν στην Κοζάνη και στην Πτολεμαΐδα από τη ΔΕΗ.
Ένας άλλος σημαντικός τομέας της οικονομίας είναι ο κρόκος, προϊόν σε κλωστές και σε σκόνη, καθώς αποτελεί τη μοναδική περιοχή της Ελλάδας που καλλιεργείται. Σε ορισμένα χωριά όπως ο Κρόκος, η Καρυδίτσα, η Αγία Παρασκευή μεταξύ άλλων γίνεται συστηματική καλλιέργεια του φυτού εδώ και χρόνια.
Ανάμεσα στα υπόλοιπα αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα γνωστά της περιοχής είναι τα ροδάκινα και τα μήλα Βελβεντού, τα δαμάσκηνα και τα κεράσια Σερβίων, το μανούρι Βλάστης και το τουλουμοτύρι, το λιαστό κρασί Σιάτιστας, το κοκκινέλι και τα αποξηραμένα μανιτάρια Βοΐου καθώς και η παραγωγή και η συσκευασία μπαχαρικών και βοτάνων όπως το μαχλέπι.
Η Κοζάνη είναι γνωστή για τα μάρμαρα υψηλής ποιότητας που υπάρχουν στο Βέρμιο και στις περιοχές του Τρανόβαλτου, των Σερβίων αλλά και στον τομέα της γουνοποιΐας, της επεξεργασίας ξύλου .
Έθιμα και παραδόσεις
Στην Κοζάνη την περίοδο των Απόκρεων, από την Τσικνοπέμπτη και μετά, ανάβουν ένα φανό σε κάποια γειτονιά της πόλης με τους ντόπιους να χορεύουν γύρω από τη φωτιά και να προσφέρουν κρασί και στριφτές παραδοσιακές πίτες κιχί στους επισκέπτες. To τελευταίο βράδυ όμως της Αποκριάς ανάβουν οι φανοί σε κάθε γειτονιά όπου στήνεται ολονύχτιο γλέντι με χορούς, παραδοσιακά τραγούδια, πίτες κιχί και κοκκινέλι.
